Hollies als wegbereiders voor de opkomst van westerse popmuziek achter het IJzeren Gordijn: een gebeurtenis die nauwelijks gedocumenteerd is en derhalve als herinnering verdween in de vergetelheid. De optredens van de band vormden echter een markering in de ontwikkeling van de popmuziek in het communistische Polen. Een kleine reconstructie met wat persoonlijke voetnoten van een fan.
Het werd als klein feitje vermeld op een website die allerlei trivia in de popmuziek bijhoudt, van dag tot dag, vanuit de vroege historie van de populaire muziek tot het heden. Vaak begin ik de dag met een blik op die website om te zien welke memorabele feiten de muziek heeft voortgebracht op een specifieke datum. Wie bracht er op die dag een plaat uit, welke platen stonden er wereldwijd in de diverse hitlijsten, wie trad waar op? Zo komt het dat ik op 8 maart lees dat Hollies op die dag in 1966 naar Polen vertrokken, waar ze als een van de eerste westerse bands mochten optreden achter het IJzeren Gordijn.
Dat is gek. Niet dat ze in Polen concerten hebben gegeven, maar dat ik het niet wist. Ik heb er bij mijn weten nooit iets over gelezen, terwijl ik toch – in alle bescheidenheid – gerekend mag worden tot de schare trouwe Hollies-fans door de jaren heen, met een kloeke collectie aan vinyl. En dat allemaal omdat mijn vader mij ooit eens een stapeltje singeltjes gaf met onder meer ‘He Ain’t Heavy, He’s My Brother’, dat ik vervolgens letterlijk heb stukgedraaid op een oude Philips pick-up. Er kwamen andere bands die om voorrang streden als het ging om mijn fanschap, maar Hollies bleven altijd een stevige pilaar onder de collectie.
Een zwaar ondergewaardeerde pilaar, wat mij betreft. Hollies, opgericht in 1962, behoren desalniettemin tot de voorhoede van de Britse beatmuziek en worden geroemd om hun harmonieuze zang. In 1966 waren Hollies uitgegroeid tot een band die wat betreft populariteit niet onderdeed voor The Beatles of de Rolling Stones.
UK en US
Hollies als pioniers, bijna zestig jaar geleden. Daar moest ik meer van weten, al bleef ik het bijzonder vinden dat ik er nooit eerder iets over had gelezen. Bij mijn weten gaf de band destijds vooral concerten in Engeland, al was 1966 ook het jaar waarin de band het andermaal probeerde in de VS. Op setlist.fm vind ik keurig alle data over de concerten die Hollies in de originele bezetting met Clarke, Nash, Hicks, Haydock en Elliott gaven in dat jaar. In die bezetting namen ze zeer succesvolle albums op, waaronder ‘Would You Believe?’, ‘Bus Stop’ en Look Through And Window’ die allen in 1966 verschenen. Albums die de nodige hits opleverden en die een groot deel van de setlist bepaalden, aldus de informatie op Setlist. Vaste prik waren ‘Bus Stop’, ‘Look Through Any Window’, ‘Stop! Stop! Stop!’ en de Dylan-cover ‘The Times They Are A-changing’, laatstgenoemde al als voorproefje voor een album dat later opnamen met louter Dylan-covers en toepasselijk ‘Hollies Sing Dylan’ als titel meekreeg en voor Graham Nash de reden om de groep te verlaten.
Met dat materiaal gaf de groep 101 concerten in het eigen Engeland, negen in de VS en vier in Denemarken. Verder deden ze nog Zweden, Noorwegen, Duitsland en Ierland aan.
Geen Polen. Het wordt nergens vermeld. Wel vind ik tal van anekdotes over de toernee in de VS. Zo misten de Britten vrijwel elke grote tv-show in de States. Wie popmuziek en jaren zestig zegt in de VS, zegt Ed Sullivan: in die show moest je als groep hebben gestaan, wilde je enigszins voet aan de grond krijgen. De U.S. Immigration Authority gooide echter regelmatig roet in het eten en weigerden een work permit uit te geven. Een probleem dat onlosmakelijk verbonden bleef aan de Amerikaanse avonturen van Hollies.
Op 14 april werd de groep twee dagen vastgehouden op Heathrow voordat de Amerikaanse autoriteiten toestemming gaven om af te reizen. Hoogtepunt van die reis was een optreden in de Soupy Sales Show, toch iets wezenlijks anders dan Ed Sullivan, waar de Stones, Beatles, Dave Clark Five en Animals wel allemaal hun opwachting mochten maken. (noot: Andersom gebeurde het ook. The Byrds kwamen op hun beurt Engeland niet in.)
Uitgerekend een band die moeite heeft om de juiste papieren te krijgen voor een trip door de VS, zou in maart van dat jaar naar Polen reizen, een land achter het IJzeren Gordijn en dat volledig werd gecontroleerd door de Sovjet Unie; nagenoeg volledig dichtgetimmerd met de bedoeling om invloeden vanuit het westen zo lang mogelijk tegen te houden.
Kapitalistische invloed
Het Polen van ’66 is niet te vergelijken met het moderne Polen. Tegenwoordig een democratie, destijds een gespleten natie: gespleten tussen enerzijds het diep gewortelde katholicisme en anderzijds de propaganda van de Verenigde Arbeiderspartij die de Poolse Volksrepubliek volgens communistisch systeem bestuurde als eenpartijstaat. Het jaar 1966 was ook het jaar van de Millenniumvieringen, waarbij de kerstening van Polen en de oprichting van de eerste Poolse staat werden gevierd. De vieringen bestonden vooral uit groots machtsvertoon, geen ongewoon beeld in de staten die het Warschaupact vormden. De jeugd groeide automatisch mee in dit systeem: aan de slotceremonie in oktober van dat jaar deden 25.000 jongeren mee – een goed half jaar na het bezoek van twee westerse acts.
In het communistische Polen was muziek uit het Westen strikt gereguleerd. Rock-‘n-roll en beatmuziek werden door de communistische regimes al snel als een westerse, kapitalistische invloed gezien. Optredens van westerse bands waren uiterst zeldzaam – en bleven dat totdat David Hasselhoff op de Berlijnse muur zijn ode aan vrijheid bracht. In 1966 was er niemand die dat voor mogelijk achtte. Het moet dus een groot ding zijn geweest.
Voor Lulu, welteverstaan. Want de Schotse zangeres was de hoofdattractie; zij nam de band uit Manchester mee naar onder anderen Gdansk en Warschau.
Voor het juiste begrip: Lulu was een absolute ster, vooral dankzij haar hit ‘Shout’. Die kenden ze ook in Polen waar jongeren massaal clandestien luisterden naar Radio Luxemburg en The Voice of America. De muziek van Lulu en Hollies was dus beslist niet onbekend. Integendeel. Maar met de optredens kreeg de Poolse jeugd wel de kans om deze sterren eens live te zien. Het wakkerde het verlangen naar meer vrijheid aan. Immers, deze muziek stond symbool voor vrijheid.
Wat dat betreft maakten de autoriteiten een denkfout. Het feit dat Lulu en Hollies mochten optreden in Polen betekende dat de autoriteiten hen niet als een directe bedreiging zagen. In 1966 probeerden sommige Oostbloklanden, waaronder Polen, een iets soepeler cultuurbeleid te voeren dan bijvoorbeeld de Sovjet-Unie zelf. Maar wat ze niet inzagen was dat deze muziek het vuur in het verlangen naar vrijheid voedde. Deze muziek stond voor individualisme en rebellie, iets dat haaks stond op de strikte ideologie van het communistische regime.
Invloed op eigen cultuur
In zekere zin kan deze tour worden beschouwd als het begin van een relatie die begint te ontdooien; de relatie tussen oost en west, een relatie die door Koude Oorlog onder hoogspanning stond en zou blijven staan tot het einde van de jaren tachtig. De tour liet zien dat culturele uitwisselingen mogelijk waren, mede door het feit dat Hollies geen politieke boodschap uitdroegen. Of… toch wel? In elk geval pikten de jongeren een intrinsieke boodschap op die door de autoriteiten werd gemist. Een politieke boodschap hoeft niet altijd expliciet te zijn.
De optredens van Lulu en Hollies markeren niets minder dan een keerpunt voor de Poolse popmuziek. Hollies inspireerden Poolse bands zoals Czerwone Gitary en Niebiesko-Czarni, regelrechte tegenhangers van de Britse beat. Czerwone Gitary bracht in dat jaar hun album ‘To Wlasnie my’ (‘Dit zijn wij’) uit. De titeltrack laat niets aan de verbeelding over: het nummer begint met harmonieuze samenzang, het handelsmerk van Clarke, Nash, Hicks, Haydock en Elliott.
Niebiesko-Czarni is iets ruiger dan Czerwone Gitary, maar ook die band maakt op hun album ‘Mamy dla was kwiaty’ (‘Wij hebben bloemen voor u’) uit 1968 geen geheim van het feit dat ze geïnspireerd werden door Britse beat, met een meer dan duidelijke knipoog – zie de hoes – naar de hippie-cultuur.
Maar de toernee was meer dan alleen inspiratie voor een nieuwe generatie: het was vooral een vroege indicatie van hoe de Koude Oorlog langzaam zou uitdoven, in elk geval op cultureel niveau. Muziek speelde een sleutelrol in het openen van de grenzen: de invloed van westerse popmuziek in Oost-Europa was niet te onderschatten en groeide in de jaren zeventig en tachtig alleen maar verder, waardoor het onderdeel werd van een broeiende subcultuur tussen de grijze Sovjetblokken. De bandjes die uit deze subcultuur voortkwamen werden een stuwend element van een massale, niet te stuiten beweging die uiteindelijk leidde tot de val van het IJzeren Gordijn in 1989. De muur van censuur en politieke controle werd langzaam doorbroken – door popmuziek.
Hollies zullen de geschiedenisboeken ingaan als de groep achter hits als ‘The Air That I Breathe’, ‘Carry An’ en ‘Long Cool Woman in a Black Dress’. Maar het mag vermeld dat de groep pioniers waren en zelfs als een van de eersten begonnen met het afbreken van de Muur. Als is het maar in een voetnoot bij een tijdperk waarin popdiplomatie nog relevante invloed kon hebben. Dat punt zijn we helaas voorbij.