Rome, 1956. Ennio (Silvio Orlando), al ver in de 50 en uitziend als een wat suffige ambtenaar, is de eigenaar en hoofdredacteur van een Communistische krant. Hij is een communist in hart en nieren, gelooft dat het communisme de politieke leidraad hoort te zijn en volgt de politieke ideologische lijn zoals die uit Moskou komt tot op de letter. Ennio wenst goed te doen en zijn grootste succes is dat hij door zijn invloed bij de gemeente het voor elkaar heeft gekregen dat een achterstandswijk in Rome nu voorzien is van stadsverlichting. Dat dwingt bewondering af, zeker bij de kleermaakster Vera (Barbora Bubylova) die zelfs heimlijk verliefd is op Ennio. En dan besluit de Communistische Partij, afdeling Rome een Hongaars circus uitnodigen voor het vermaak van het volk. Het circus onder leiding van de circusdirecteur (Zsolt Anger) levert een aantal enthousiaste voorstellingen af die door de Romeinse bevolking omarmd worden. Maar opeens slaat de stemming om als Russische troepen Hongarije binnenvallen. De circusartiesten weigeren nog te spelen en binnen de partij dreigt een scheuring te ontstaan. Ennio die trouw wenst te blijven aan de richtlijnen uit Moskou komt tegenover Vera te staan die eist dat de Italiaanse Communistische Partij de inval veroordeelt en dat de partij een eigen koers gaat volgen.
Rome 2023. Bovenstaande is het dat verhaal dat regisseur Giovanni (Nanni Moretti) wenst te verfilmen. Maar het verfilmen wordt een hel. Acteurs vullen de rollen naar eigen goeddunken in, zijn Franse producent Pierre Cambou (Mathieu Amalric) blijkt allesbehalve betrouwbaar te zijn, producent Netflix uit zijn bezwaren omdat men bang is dat de film te weinig internationale uitstraling heeft (want zo wordt keer op keer gezegd, Netflix is in 190 landen te zien) en dat Giovanni’s film een what-the-fuck moment mist, moet werken met een crew die dacht dat communisten enkel en alleen in de USSR voorkwamen en tenslotte wensen de twee Duitse olifanten niet samen te werken met de twee Franse. Maar dat zijn niet eens alle problemen. Achter de schermen is zijn vrouw Paola (Margherita Buy) die ook de producent is bij alle films van Giovanni bezig de scheiding te organiseren en blijkt dat een van zijn dochters Emma (Valentina Romani) een relatie heeft met Jerzy (Jerzy Stuhr) een medewerker bij de Poolse ambassade van dezelfde leeftijd als Giovanni.
Voor een groot deel is ‘Il Sol dell’ Avvenire’ een film over het maken van een film. Daar is Nanni Moretti niet de eerste in die dit onderwerp aansnijdt. Zo deed Federico Fellini het al met ‘ Otto e Mezzo’ (1963) en Francois Truffaut met ‘La nuit Americaine’ (1973). Het zijn dus grote schoenen die Nanni Moretti wenst te vullen en laten we maar meteen helderheid scheppen. Moretti’s ‘Il Sol dell’ Avvenire’ blijft in de schaduw van de films van Fellini en Truffaut. Maar dit gezegd hebbende blijft er nog genoeg over om van te genieten. Althans dat vond ik, Roosje van der Kamp dacht daar in haar wat zurige bespreking in het juli-nummer van De Filmkrant heel anders over toen ze Moretti’s film bestempelde als “zelfingenomen en vreugdeloos.” Toegegeven een bepaalde mate van zelfingenomenheid is Moretti niet vreemd maar vreugdeloos is de film allerminst.
Moretti reflecteert op de toestand van de hedendaagse film en ziet dat de wereld hier behoorlijk aan het veranderen is. Natuurlijk is het nog steeds waanzinnig moeilijk om een film te maken, zijn er talloze beren op de weg en is het huidige filmklimaat erg gericht op spektakel en sensatie (what-the-fuck !), lijkt enthousiasme verward te worden met talent (Roepen dat iets fantastisch is is nog niet meteen hetzelfde dat het fantastisch is) en overdonderen meer op prijs gesteld wordt dan overtuigen. Giovanni is net als Moretti van de oude stempel en er hangt wel een duidelijk sfeertje van vroeger-was-het-beter rond ‘Il Sol dell’ Avvenire’. Maar ook voor liefde voor film. Giovanni ademt film.
Al zijn handelen komt uiteindelijk bij dit medium uit of dit nu het citeren is van een scene uit ‘ the Chase’ (1966) van Arthur Penn, of het tonen van een fragment uit ‘Lola’ (1961) van Jacques Demy of ‘ Otto e Mezzo’ van Fellini. Moretti kan het zelfs niet laten om zichzelf te citeren. Daar waar hij in zijn ‘ Caro Diario’ (1993) met een scootertje door Rome rijdt, herhaalt Moretti dit met een scene waar Pierre en Giovanni op elektrische stepjes door Rome koetsen. Ook de liefde voor de Romeinse studio Cinecitta (dat is ook waar Giovanni zijn film draait) is overduidelijk. Hij laat Giovanni met bezieling praten over film maar ook met storende leermeesterachtigheid. En daar wordt uiteindelijk ook de grootste makke van zowel Giovanni als wellicht ook Moretti zelf toonbaar en dat is verstarring. Daardoor is de regisseur blind voor de veranderende tijden of voor het feit dat zijn relatie aan het wegkwijnen is.
Bij Giovanni hangt alles vast aan rituelen, aan regels, zoals het bij de film die gemaakt wordt Ennio zich lijkt vast te houden aan de rigide politieke sovjetlijn. Er bestaat geen ‘als’ meer. Als we dit eens zouden doen, als we er eens zo naar zouden kijken, kortom als we kijken naar opties en mogelijkheden. Hoe simpel ook is dit de oplossing. Op het moment dat Giovanni kiest voor het ‘als’ vermengen fictie en realiteit zich steeds meer met elkaar en gaat de werkelijkheid steeds meer op een film lijken. Inplaats van een film over het ultieme pessimisme wordt het een film voor een happy-end, inclusief een musical-achtignummer. Ergens in de film laat Giovanni tegen Paolo zeggen, dat hij het liefste een film zou maken met heel veel liedjes erin. Pas met terugwerkende kracht merk je als kijker dat ‘Il Sol dell’ Avvenire’ nou precies is. Moretti ontsiert zijn slot van ‘Il Sol dell’ Avvenire’ een beetje door af te sluiten met een tekstkaart op een rode achtergrond waarin gesteld wordt dat in 1956 de Italiaanse Communistische Partij zich heeft losgeweekt van de Sovjetlijn en toen een eigen koers is gaan varen zodat de zegeningen van Marx en Engels nog steeds het hedendaagse Italiaanse volk kunnen bereiken. Dit is onnodig pamflettistisch, te zeer politiek, te zeer een dogma, en ja te weinig een ‘als’.
Regie: Nanni Moretti.
Acteurs: Nanni Moretti, Margherita Buy, Silvio Orlando, Barbara Bobulova, Mathieu Amalric, Valentina Romani, Flavio Fumo, Zsolt Anger, Jerzy Stuhr, Teco Celio, Giuseppe Scodiitti, Valerio Da Silva,Angelo Galdi, Ariana Pozzoli, Francesco Brandi, Laura Nardi, Arianna Serrao, Blu Yoshimio.
Gezien: Filmhuis Zicht, Sittard.
Waardering: 7